Między MaMami i kulturami - relacja ze spotkania z Panią Oksaną Popławską

Dzieci w soroczkach
źródło:http://www.mmpulawy.pl/

W sobotę w MaMa Cafe odbyło się kolejne spotkanie w ramach projektu Między Mamami i Kulturami. Tym razem tematem była kultura Ukrainy, zaś naszym przewodnikiem - Pani Oksana Popławska. 

To spotkanie znacznie różniło się od poprzedniego - dotyczącego Japonii (relację ze spotkania z kulturą Japonii znajdziesz TUTAJ), ponieważ tym razem prelegentka skupiła się na świętach i symbolach narodowych i regionalnych (w przypadku Japonii tematem były poród, ciąża, wczesne wychowanie i tradycje związane z dziećmi).

Już od wejścia byłam mile zaskoczona strojem Pani Oksany: klasyczne szare spodnie uzupełniła pięknie haftowaną koszulą (tzw. Soroczką, wyszywanką) i pasem, zaś we włosy wpięła stroik ze sztucznych polnych kwiatów. Wytłumaczyła, że od czasu Majdanu soroczki noszone są coraz częściej. Ukraińcy zakładają je na specjalne okazje, by podkreślić swoją tożsamość narodową.

Pani Oksana pochodzi z Ukrainy zachodniej i kilkakrotnie podkreślała różnice w tradycjach i kulturze regionów jej ojczyzny, wynikające z historycznej przynależności części zachodniej do Polski i wschodniej do ZSRR. Ze względów oczywistych przedstawione zwyczaje dotyczą przede wszystkim Ukrainy Zachodniej.

Na wstępie Pani Oksana wyjaśniła symbolikę kolorów flagi Ukrainy. Kolor niebieski to Bóg, wolność, zaś żółty – pszenica, czyli bogactwo. Obie barwy towarzyszyły Ukrainie już od średniowiecza (żółty lew na niebieskiej tarczy był herbem Księstwa Halicko-Wołyńskiego).

Średniowiecza sięga również historia wyszywanki czyli tradycyjnej koszuli szytej z samodziałowego płótna i zdobionej haftem (męskie mają skromniejsze hafty od tych damskich). Tradycyjnie na zachodzie kraju hafty są czarno-czerwone. Kolor czerwony symbolizuje miłość, zaś czarny – tęsknotę. Charakterystyczny motyw to kalina symbolizująca nieskończoność ludu Ukrainy. Kolorami Wołynia są natomiast czarny, czerwony i biały (czystość), zaś symbolem – winogrona.

W dawnych czasach zimą - kiedy ustawały prace w polu – rodziny siadały i haftowały ręczniki, robiły na drutach czapki, szaliki, rękawiczki i skarpety. Celowo użyłam tu słowa „rodziny”, ponieważ Oksana powiedziała, że haftu uczyły się nie tylko kobiety, ale również mężczyźni. Za przykład podała swojego brata, który w przeciwieństwie do nie opanował tę sztukę. Jak się okazuje haft jest nierozerwalnie związany z kulturą Ukrainy. Chłopcy na dzień matki haftują kwiaty dla swych rodzicielek, gdy chłopak zginął na wojnie dziewczyna do mogiły haftowała mu koszulę w maki (znaczenie maków: pamiętamy o Was), kiedy syn szedł na wojnę matka haftowała dla niego soroczkę. Haftuje się też ręczniki. Daje się je np. na drogę, aby strzegły od złego (również do trumny).

http://beautyballs.wordpress.com/

Ukraina jest w większości prawosławna i taki ślub opisała Pani Oksana. Ważnym elementem jest błogosławieństwo w domu rodziców. Panna młoda błogosławiona jest przez swoich rodziców z użyciem ikony Matki Boskiej, zaś Pan młody przez swoich rodziców i przy pomocy ikony Jezusa. Para Młoda spotyka się dopiero pod kościołem. W przedsionku składają podpisy, zaś do ołtarza prowadzi ich pop. Wchodząc państwo młodzi trzymają zapalone świeczki – symbol czystości. Jeśli któraś świeczka zgaśnie, zgodnie z przesądem, osoba ta wkrótce umrze.

Na okazję ślubu ołtarz stawiany jest bardziej na środku cerkwi. Pod nogi pary kładzie się białe płótno lub specjalnie wyszywany ręcznik. Pani Oksana pokazała nam ręcznik, który wyhaftowała na jej ślub mama. Haft był czarno-czerwony, co nie tylko symbolizuje Ukrainę Zachodnią, ale również przeplatanie się miłości i tęsknoty. Czerwone łabędzie dodatkowo symbolizują miłość. Z tym ręcznikiem związany jest również pewien przesąd. Otóż ten kto pierwszy na niego nadepnie będzie rządził w domu. Z tego powodu podobno czasami zdarzają się przed ołtarzem istne przepychanki.

Przypomina mi to trochę przesądy funkcjonujące w Polsce: kiedy ksiądz owija dłonie nowożeńców stułą osoba trzymająca dłoń na górze będzie dominować w związku; Pani młoda może uzyskać przewagę nad mężem, jeśli nakryje suknią but swojego partnera, jednakże według innego zwyczaju rządzić będzie ten, kto jako pierwszy odwróci się od ołtarza po udzieleniu ślubu.

Wracając do opowieści Pani Oksany, podczas ślubu prawosławnego jest czterech świadków (dwie kobiety i dwóch mężczyzn). Rola Pań jest w cerkwi mocno ograniczona. To do Panów należy większość zadań, jak chociażby trzymanie nad głowami młodej pary koron, które symbolizują Królestwo Boskie.

http://beautyballs.wordpress.com/

Podczas ceremonii młoda para na znak, że stali się jednością, dostaje do wypicia wino. Robią to 3 razy. Ta liczba pojawia się zresztą w Ukraińskich obrządkach często. Np. Młodzi z oplecionymi stułą dłońmi 3 razy obchodzą ołtarz.

Na weselu podobnie jak w Polsce o północy odbywa się coś na kształt oczepin. Na Ukrainie mąż powinien zawiązać żonie na głowie chustę, ale wcześniej musi żonę do tego przekonać, dlatego wiąże jej we włosach pieniądze. Młode mężatki na ogół droczą się, że za mało pieniędzy i dopiero po jakimś czasie dają sobie zawiązać chustę (na Ukrainie mężatce do cerkwi nie wolno wchodzić z gołą głową i/lub w spodniach).

Chrzciny na Ukrainie również trochę się różnią od tych polskich. Pani Oksana powiedziała, że miała problem z nadaniem swojemu synowi imienia Henryk podczas chrztu w Cerkwi, ponieważ pop uznał, iż nie jest to imię prawosławne (o polskich chrztach słyszałam podobne historie). Na szczęście się udało. Co ciekawe chrzciny na Ukrainie odbywają się zanim dziecko skończy 40 tygodni. Do tego czasu do domu nie wpuszcza się gości, bo dziecko nie jest chronione przez Boga przed złymi duchami. Jest to kultywowane nawet dzisiaj.

Podczas chrzcin do cerkwi nie wpuszcza się rodziców. Ponieważ płacz dziecka oznacza dla niego pomyślność proszą oni często Chrzestnych aby ci uszczypnęli dziecko podczas ceremonii.

W domu pod poduszką kładzie się książkę i pieniądze. Po powrocie z cerkwi kładzie się dziecko na tej poduszce, aby zapewnić mu mądrość i bogactwo.

Z dziewczynkami związany jest dodatkowo zwyczaj dodawania do kąpieli miodu i mleka co ma im zapewnić urodę.

 

http://zik.ua/

Ważnym świętem na Ukrainie jest Wigilia. Tutaj też znajda się i podobieństwa i różnice. Pani Oksana podkreśliła, że w przeciwieństwie do Polski na Ukrainie Wigilia jest bardzo uroczysta. Wszyscy wstają wcześnie rano i do domu schodzi się cała rodzina. Rozpoczyna się wielkie sprzątanie, robienie kutii i innych potraw: gołąbków z ziemniakami, pierogów z kapustą i grzybami, zupy grzybowej, śledzia, sałatki. Kiedy zostaną już przygotowane wszystkie potrawy jedna osoba idzie odwiedzić pobliską kapliczkę, aby pomodlić się za całą rodzinę. Ładnie przebrani, przy nakrytym stole czekają na pierwszą gwiazdkę. Stół nakryty jest podobnie jak w Polsce tzn. pod obrusem jest sianko, a stole jest dodatkowy talerz dla wędrowca. Jednak na Ukrainie dodatkowo pod obrusem kładzie się czosnek (by odpędzić złe duchy), zaś poza talerzem dla wędrowca stawia się również talerz dla przodków, którzy według ich wierzeń przychodzą tego dnia. Pokój dekoruje się również Dyduchem, czyli kłosami jęczmienia, żyta, pszenicy. Podobnie jak czosnek Dyduch ma chronić dom przed złymi duchami.

Kiedy pojawi się pierwsza gwiazdka modlą się po trzy razy za zmarłych i dziękują za wszystko. Na talerz dla przodków nakładają jedzenie i odstawiają go na bok.

Nie jest im też obcy zwyczaj kolędowania. Na Ukrainie jednak aby wyjść kolędować najpierw kolędnicy muszą odwiedzić Ciebie.

Pani Oksana wspominała też o zwyczajach związanych ze zbiorami. Przykładowo kiedy zaczynają się zbiory gruszek odbywa się specjalna uroczystość dziękczynna. Dopóki się ona nie odbędzie nie wolno nikomu jeść gruszek. Tego typu uroczystości dziękczynne odbywają się również przy zbiorach innych plonów.

Spotkanie zakończył ukraiński poczęstunek. Pani Oksana ulepiła pyszne pierogi z serem i ziemniakami (nie mylić z ruskimi, które mają znacznie bardziej wyrazisty smak) i ugotowała barszcz ukraiński oraz drugi w wersji wegetariańskiej.

Przyznaję, że nigdy nie interesowałam się kulturą Ukrainy, a opowieść Pani Oksany była bardzo interesująca.

Już nie mogę się doczekać kolejnego spotkania żałując jednocześnie, iż będzie to już ostatnia prelekcja.

Między MaMami i kulturami - relacja ze spotkania z Panią Kyoko Wojciechowską

źródło: http://www.scmp.com/

Na jesieni Fundacja MaMa zaprosiła nas na spotkania z cyklu „Między MaMami i kulturami”. Ideą warsztatów jest przybliżenie kultur, które współistnieją w Warszawie. Nie mogło tu jednak zabraknąć akcentu związanego z macierzyństwem, dlatego każde spotkanie prowadzi mama z innego kraju (jak dotąd z Czeczenii i Kenii). Każda z nich opowiada o własnych zwyczajach, które kultywuje jej rodzina.

Ostatnie spotkanie poprowadziła Kyoko Wojciechowska – Japonka, która wyszła za mąż za Polaka, mama 14-to miesięcznego Szymona.

Dla pełnego zrozumienia niektórych zjawisk istotne jest przytoczenie garści danych statystycznych. Po pierwsze tzw. dzietność. Eksperci przyjmują, że aby wystąpiła pełna zastępowalność pokoleń współczynnik TFR (Total Fertility Rate – wskaźnik określający jaka liczba urodzeń dzieci przypada na jedną kobietę w wieku rozrodczym określonym na przedział 15-49 lat) musi wynosić między 2,10 a 2,15. Tymczasem w Japonii wynosi on 1,4. Dla porównania w Polsce współczynnik TFR spadł z 1,4 do 1,3. Sytuacja Japonii jest jednak o tyle trudna, że ludzie tam żyją najdłużej na świecie (średnia długość życia Japonek to 87 lat, Japończyków – 80 lat). Brzmi to drastycznie, ale przy tak małym współczynniku TFR, już wkrótce bardzo problematyczne stanie się utrzymacie tych długowiecznych emerytów. Kyoko powiedziała, że obecnie emerytów utrzymują 4 pokolenia pracujących Japończyków. Ale jak sobie pomyślę, że wiek emerytalny w Japonii to 61 lat, do tego średnia długość życia - 83 lata i jeszcze największa liczba stulatków na świecie to też Japończycy (58 820), to łapię się za głowę, bo przecież te proporcje wkrótce się odwrócą i jedno pokolenie, będzie utrzymywało 4 pokolenia emerytów.

Ale wróćmy do Kyoko. Przede wszystkim przeprowadziła się ona do Polski będąc już w ciąży (2 lata temu). I prawdę mówiąc jak powiedziała ile w Japonii kosztuje podstawowy poród (siłami natury, bez znieczulenia), to nogi się pode mną ugięły. Proszę Państwa [orkiestra tusz] pół miliona jenów, czyli ok. 15 000 PLN [sic!]. Skąd inąd dowiedziałam się, że podobno miesiąc później urząd miasta zwraca część tej kwoty, ale ile, tego już nie wiem. Kyoko podkreśliła jednak, że koszt porodu jest jedną z przyczyn, dla których odsetek urodzeń w Japonii jest tak niski.

Kolejne powody niskiego TFR według niej, to system pracy, który zdecydowanie nie sprzyja kobietom w stanie błogosławionym (link do materiału na ten temat zamieściłam kilka dni temu na FB), a nawet przyczynia się do poronień. Dla przykładu wiele japońskich koleżanek Kyoko (około 33-letnich) jest niezamężnych, gdyż nie widzą możliwości pogodzenia pracy zawodowej z małżeństwem i macierzyństwem [w Japonii wciąż często po ślubie lub najpóźniej po porodzie kobiety rezygnują z pracy].

Kolejnym zagadnieniem poruszonym przez Kyoko były różnice kulturowe związane z ciążą i porodem. Otóż podobno tradycyjnie Japończycy uznają tylko poród siłami natury i absolutnie bez znieczulenia. Oczywiście kryje się za tym pewna filozofia. Jak powiedziała mama Kyoko: nie czując tego bólu, nie pokochasz w pełni dziecka. Nie wydaje mi się jednak, aby to było dalekie od dyskusji, która toczy się w Polsce, a mianowicie, czy jeśli wzięłaś znieczulenie to jesteś gorszą matką? A może miałaś „cesarkę”? Wtedy to już w ogóle nie jesteś godna miana matki! Ja tam miałam cesarkę, na dzień matki dostałam odpowiednie „certyfikaty” w postaci laurki i w ogóle uważam, że jestem matką co się zowie! Ale to temat na inny post.

Wracając do tematu warsztatu. Mimo słów swojej mamy, Kyoko zamierzała jednak skorzystać ze znieczulenia, łamiąc pewną tradycję.

Kolejną zauważoną przez Kyoko różnicą jest częstotliwość badań USG wykonywanych w ciąży. Z tego co pamiętam, w Polsce obowiązkowe są 4 badania USG: w 11-14, 21-26, 27-32 i po 40 tygodniu ciąży. W Japonii zaś badanie takie wykonuje się co miesiąc. Zainteresowanych tematem odsyłam do bloga Polki, która urodziła w Japonii, gdzie znajdziecie bardzo ciekawy opis japońskiego badania ginekologicznego.

Kyoko zauważyła też pewne podobieństwo: tak samo jak w Polsce, w Japonii bardzo zachęca się kobiety do karmienia piersią, lecz… No właśnie. Jednak tu też jest pewna różnica w podejściu. Otóż japońscy lekarze zalecają masarze piersi i ćwiczenia rozciągające. W Polsce zaś masarz biustu u ciężarnej jest stanowczo zabroniony, ponieważ może wywołać akcję porodową (uwalniana podczas masarzu oksytocyna wywołuje skurcze).

Dla Japończyków, jak wiadomo, bardzo ważne jest nauczanie. Cała edukacja dzieci służy temu, aby dostać się na dobrą uczelnię, a jak powiedziała Kyoko nauka zaczyna się już w brzuchu. Japońskie przyszłe mamy chętnie raczą więc siebie i swoje brzuchy czytanymi na głos książeczkami dla dzieci, Mozartem, czy piosenkami i filmami w języku angielskim. Na wykładach z psychologii rozwojowej uczono mnie, że płód zaczyna słyszeć dźwięki z zewnątrz po piątym miesiącu ciąży, więc planowałam śpiewać mu kołysanki i przymusić męża, żeby trochę mówił do brzucha. Mój chytry plan, bowiem zakładał, że na bodziec znany – kołysanka – dziecko po porodzie reagować będzie wyciszeniem, a w konsekwencji snem. Jeśli zaś chodzi o głos męża, po prostu chciałam, by dziecko rozpoznawało go po urodzeniu, jako coś znajomego i kojącego. Nigdy jednak nie wpadłam na pomysł prenatalnej edukacji (^_-). Prawdę mówiąc jak to psycholog pomyślałam, że fajnie by było zbadać, czy taka nauka w okresie prenatalnym daje jakieś wymierne efekty w, dajmy na to, późniejszej nauce języka angielskiego(^_^).

No właśnie. A jak Kyoko radzi sobie z dwoma językami w domu? Do syna mówi wyłącznie po japońsku. Nad edukacją szkolną jeszcze się z mężem zastanawiają, ponieważ nie jest przekonana do popularnego wśród japońskich matek w Polsce modelu 4 dni w polskiej szkole i 1 w japońskiej, ponieważ dziecko wiecznie musi nadrabiać zaległości związane z nieobecnością. Najbardziej obawia się tego, że synek będzie miał problemy z pisaniem po japońsku. Cóż, trzy alfabety: dwa sylabariusze i jeden składający się z tysięcy ideogramów to faktycznie wyzwanie.

Ale nie wybiegajmy tak daleko w przyszłość. Na tym etapie (przypominam, że synek Kyoko ma 14 miesięcy) najważniejsze jest dla Japończyków wpojenie elementarnych zasad dobrego wychowania. Podstawą jest odpowiednik naszych „magicznych słów”, tyle, że w Japonii takich chodzących parami zwrotów grzecznościowych jest dużo więcej. Są odpowiednie słowa gdy wychodzi się z domu i gdy do niego się wraca, gdy się rozpoczyna posiłek i gdy się go kończy itp. Ponieważ znajomość tych zwrotów jest podstawą, w sieci znaleźć można wiele piosenek pomagających dzieciom je spamiętać.

Kolejną rzeczą, którą wpaja się dzieciom od maleńkości jest wstyd. W kulturach zachodu obawiamy się kary (zewnętrzne), zaś w Japonii najgorsze co może się przytrafić to utrata twarzy, a więc wstyd (wewnętrzne). Kyoko powiedziała, że już malutkie dzieci strofuje się mówiąc: „Nie rób tak, bo to wstyd”.

Idąc dalej tropem edukacji, Kyoko pokazała nam dwie japońskie książki: jedną o ciąży, a drugą o pielęgnacji maluszka. Obydwie książki były formatu A4 i wydane na papierze kredowym - bardziej przypominały magazyny. Stanowiły kompendium wiedzy, a na każdej stronie pełno było fotografii, dzięki czemu instrukcje były bardziej czytelne. Przypominało to trochę laminowane karty firmy NIVEA o przewijaniu, masażu, czy kąpieli maluszka, które dostępne są w szpitalach. Kyoko powiedziała, że trudno w Japonii znaleźć książkę na ten temat, która nie byłaby w takiej obrazkowej formie. Raczej kwestia jest tego czy wybierzemy zdjęcia, czy rysunki.

Japońska książka na temat ciąży i porodu - wersja z rysunkami - manga
źródło: http://tokyo-smart.com/

Książka o pielęgnacji maluszka - jak widać jest bogato ilustrowana i przypomina raczej magazyn
źródło: http://www.kidsdental.info/

W zaprezentowanych książkach można też było znaleźć fotografie tatusiów pokazujących np.  jak przewinąć niemowlę. Zapytana o to Kyoko powiedziała, że polscy tatusiowie cudownie zajmują się dziećmi i, że japońscy ojcowie nie chodzą na wizyty do ginekologa ze swoją ciężarną żoną, a po porodzie bardzo rzadko włączają się w opiekę nad dzieckiem. To się oczywiście zmienia, ale bardzo powoli.

Z pewnością jednak japońscy ojcowie włączają się w wybór imienia. O ile w Polsce ograniczamy się na ogół do imion z Biblii, słowiańskich, czy ogólnie występujących w kalendarzu, o tyle w Japonii  rodziców ogranicza tylko ich własna fantazja. Dla przykładu wspomnę znajomego Japończyka o imieniu Leo, które nadano mu na cześć lwa – głównego bohatera anime Tezuki Osamu pt. Janguru taitei (znane w Polsce jako „Kimba biały lew”). Inny przykład to bracia Magma i Core. Rodzice bowiem wymyślili, że Core (jądro ziemi) i Magma (magma) razem tworzą ziemię - rodzinę. Oczywiście te przykłady są skrajne, ale zasadniczo każde imię japońskie ma jakieś znaczenie uzależnione od znaków (ideogramów kanji), którymi je zapisujemy. Dlatego tak samo brzmiące imię, ale zapisane innymi znakami, będzie oczywiście miało inne znaczenie. Weźmy dla przykładu imię córeczki japońskiego następcy tronu – Aiko w znaczeniu „dziecko miłości” (愛子). Jednak ktoś inny mógł nadać swemu dziecku imię Aiko w znaczeniu dziecko malwy (葵子) lub jeszcze innym.

Kyoko z mężem, wybierając imię kierowali się oczywiście tym, aby imię występowało w obu kulturach.

Jak już wspominałam, Japończycy bardzo popierają karmienie piersią, ale 100 dni po porodzie odbywa się ceremonia okuizome, czyli w wolnym tłumaczeniu „pierwsze jedzenie” . Przygotowuje się wówczas specjalne potrawy: ryba, ryż, zupa, warzywa, śliwka marynowana i czasem też kamień ze świątyni. Dziecku podtyka się pod usta poszczególne dania (ma to wymiar symboliczny, oczywiście nie karmi się tym maluszka), oraz podaje kamień do przygryzienia (przygryzienie kamienia ma sprawić, że zęby, które wyrosną będą mocne i bez problemu poradzą sobie z pożywieniem). Ogólnie po tej ceremonii zaczyna się stopniowo wprowadzać dziecku pokarmy stałe. To ciekawe, że ta tradycja wymusza termin rozszerzania dziecku diety, ignorując najnowsze wyniki badań. W naszym kręgu kulturowym rozszerzenie diety następuje zdecydowanie później (wg aktualnych wytycznych WHO, po ukończeniu szóstego miesiąca życia, ale nawet wcześniej mówiono o ukończonych czterech miesiącach).

Kyoko nie wspomniała jednak nic na temat oshichiya (siódma noc – buddyjska ceremonia mająca miejsce siódmej nocy po porodzie)  i omiyamairi (przedstawienie dziecka bóstwom z lokalnej świątyni, porównywane często do naszego chrztu), więc zakładam, że mieszkając w Polsce z nich zrezygnowała.

Pozostając w temacie jedzenia spytałam Kyoko, czy planuje przygotowywać synowi bento (japoński lunch box). Odpowiedziała, że owszem,  jak będzie chodził do szkoły to będzie mu przygotowywała prowiant, ale nie będzie to pełen japońskich potraw zestaw. Powiedziała też, że nie potrafi formować z jedzenia postaci z kreskówek tak jak robi wiele japońskich matek.

Spotkanie zakończył również akcent kulinarny: poczęstunek składający się z sushi, sałatki z wodorostów i lodów z polewą sezamową.

Reasumując, odniosłam wrażenie, że obecnie życie Kyoko, to amalgamat kultury polskiej i japońskiej. Wydaje mi się, że dokonuje ona świadomych wyborów w kwestii tego, które zwyczaje japońskie chce przenieść na grunt polski, a które woli zastąpić podejściem polskim. Czasem nie są to łatwe decyzje - tak jak w przypadku wyboru szkoły dla synka, ale z pewnością zaletą jest to, że dzięki znajomości dwóch kultur ma ona szersze horyzonty.

Warsztat w moim odczuciu był bardzo ciekawy, chociaż zabrakło mi kilku informacji, dlatego w tej relacji pozwoliłam sobie to uzupełnić (^_^).

Temat japońskich potraw przypomniał mi o bento, dlatego myślę, że już wkrótce powstanie też wpis o japońskich lunch boxach.