Irysy i karpie, czyli japoński Dzień Dziecka

źródło:blog.gaijinpot.com

W Polsce dzieci zaczęły odliczać czas pozostały do Dnia Dziecka. Tymczasem ich japońscy koledzy i koleżanki Dzień Dziecka obchodzą wcześniej, bo już 5 maja.

Kodomo no hi (Dzień Dziecka) jest jednym z pięciu historycznych świąt japońskich związanych z porami roku i magią liczb. Ich tradycja wywodzi się ze starożytnych Chin. Dawniej to święto było znane pod nazwą Tango-no Sekku, czyli Festiwal Irysów i stanowiło męski odpowiednik Święta Lalek (Hina matsuri).

Tango-no Sekku tradycyjnie obchodzono piątego dnia piątego miesiąca kalendarza księżycowego. Po przyjęciu w Japonii kalendarza gregoriańskiego wyznaczono datę święta na 5 maja. W 1948r. Święto Chłopców (Tango no sekku) zostało oficjalnie przemianowane na Dzień Dziecka i ustanowione japońskim świętem narodowym.

Jednoznaczne wyjaśnienie pochodzenia tego święta jest trudne i przyjmuje się różne wersje. W samej Wikipedii tych wersji jest sześć.

Przytoczę tylko dwie z nich – te które najbardziej przemawiają do mojej wyobraźni.
Jedna z legend mówi o tym, że Święto Chłopców wywodzi się ze zwycięstwa wodza Tokimune Hōjō nad wojskami Mongołów, które to zdarzenie miało miejsce 5 maja roku 1281. Celebrując rokrocznie to wielkie zwycięstwo, rodziny samurajskie wywieszały flagi i proporce bojowe.

Inna wersja mówi o tym, że w ten właśnie sposób, 5 maja, celebrowano zjednoczenie kraju przez shōguna Takauji Ashikaga w XIV wieku. Również w okresie Edo (1603-1867) samurajskie rodziny posiadające w swym gronie chłopców (w wieku do lat 7) wywieszały w tym dniu flagi bojowe i rodowe proporce. Natomiast rodziny mieszczańskie, którym nie było dozwolone posługiwać się takimi bojowymi i szlacheckimi symbolami, zaczęły w tym samym celu stosować proporce przedstawiające kolorowego japońskiego karpia. Od restauracji cesarstwa w roku 1868 obydwa te rodzaje symboliki z powodzeniem współegzystują, przypominając także dzisiejszym Japończykom czasy historyczne oraz dawne zwyczaje i obrządki.

źródło:demotix.com
Chłopcy ubrani w yukaty (bawełniane kimona) lub jimbei (luźny strój domowy)
obowiązkowo na głowach mają wykonane z papieru kabuto (samurajski hełm).

W większości japońskich rodzin święto to nadal jest obchodzone w sposób tradycyjny, czyli jako Święto Chłopców. Uważa się, że w tym dniu rodzice powinni modlić się za zdrowie i dzielność swych męskich potomków. Japoński sposób świętowania codziennych zabiegów o zdrowy i szczęśliwy rozwój chłopców, ma bardzo długą historię i jest wypełniony wieloma szczególnymi zwyczajami oraz właściwą dla nich symboliką.

Najbardziej charakterystycznym widokiem w Dniu Dziecka są koi nobori, czyli proporce przedstawiające kolorowe karpie. Wykonane są one z papieru lub tkaniny i uformowane w długi, pusty w środku worek (rękaw). Razem z długimi, czerwonymi i białymi wstążkami, symbolizującymi kaskadę wody oraz ze złoconymi wiatraczkami, są przyczepiane linką do bambusowej tyczki i mocowane wysoko na masztach, balkonach lub dachach domów. W mniejszych miejscowościach często wiesza się je ponad rzeką. Dzięki takiej formie i usytuowaniu łatwo napełniają się wiatrem i powiewają, przypominając pływające karpie. Dla każdego chłopca w rodzinie powiewa oddzielny proporczyk przedstawiający karpia - największy dla najstarszego, a dla młodszych coraz mniejsze. Jednak dzisiaj najczęściej swojego powiewającego karpia ma każdy członek rodziny. Czarny karp (magoi) zawieszany jest dla taty, czerwony (higoi) - dla mamy, dalej wiesza się karpie symbolizujące dzieci. Podobno kolor i kolejność karpi określony jest wiekiem dziecka.

źródło:cheer-chan.tumblr.com
Magoi, higoi i karpiki symbolizujące dzieci.

Karp stał się symbolem Święta Chłopców, ponieważ Japończycy uznają go za rybę o sile, która pozwala mu płynąć pod prąd. Chińska legenda mówi nawet, że karp płynący pod prąd zamienia się w smoka.

Właśnie ze względu na niezwykłą determinację tej ryby w pokonywaniu przeszkód, reprezentuje ona odwagę i zdolność osiągania wysoko postawionych celów. Stąd wziął się zwyczaj prezentowania osobom, które zdały egzaminy końcowe wizerunku karpia.

 

źródło:sweetmemoriesphoto.ca
Rodzinna fotografia z okazji Tango no sekku z tradycyjnymi dekoracjami w tle.

Japończycy przystrajają tego dnia również wnętrza domów. Przygotowywane są specjalne wystawy, zwane gogatsu-ningyō [czyt. gogatsu ningjoo], które umieszczane są w pokojach gościnnych lub w specjalnych alkowach, zwanych tokonoma. Wśród dekoracji gogatsu-ningyō są miniaturowe hełmy, komplety zbroi, miecze, łuki i strzały, jedwabne proporce z herbami rodowymi oraz lalki wojowników. Lalki te przedstawiają postacie wojowników znanych z historii i legend: 

Kintarō – chłopca o postawie Herkulesa, który - gdy dorósł - stał się generałem; 

Shoki – starożytnego chińskiego generała, którego uważano za postać chroniącą ludzi od diabłów; 

Momotarō – japońskiego odpowiednika Dawida, który pokonał japońskiego Goliata.
Wystawianie tych dekoracji ma znaczenie symboliczne i ma na celu odpędzenie złych duchów i ochronę zdrowia rodziny.

W dniu Święta Chłopców dziewczynki są gośćmi swoich braci, podobnie jak chłopcy są gośćmi swych sióstr 3 marca, z okazji Święta Dziewczynek. Specjalnie dla chłopców przygotowywane są na tą okazję chimaki [czyt. cimaki](słodkie ryżowe ciasto owijane liśćmi bambusa), sasa-dango czy kashiwa-mochi [czyt. kasiła moci](różne rodzaje ryżowych ciasteczek nadziewanych słodką czerwoną pastą fasolową i owijane liśćmi dębowymi).

 

źródło:bebeloveokazu.com
Chimaki

źródło:kirbiecravings.com
Sasa dango

źródło:junyingkirk.com
Kashiwa mochi

Z japońskim Świętem Chłopców związana jest japońska roślina o nazwie shōbu, której długi wąski liść i długość ok. 80 cm przypomina kształtem japoński miecz nihon-tō. Jej obecność jest w obchodach Tango-no Sekku związana ze słowem shōbu, które oznacza również dążenie do osiągnięcia sukcesu, współzawodnictwo, walkę, a także militaryzm.

W Dniu Dziecka Japończycy wrzucają liście i korzenie tataraku (shōbu) (czasem także piołunu) do gorącej wody, ciesząc się pachnącą, relaksującą kąpielą. Istnieje tradycyjne przekonanie, że dzięki zawartym w tej roślinie substancjom (m.in. olejki), jest ona skutecznym środkiem profilaktycznym przeciwko wielu chorobom.

Shōbu pokrojone w plastry i zalane sake to napój alkoholowy zwany: shōbu-sake. Napój taki był ponoć szczególnie lubiany przez dawnych samurajów.

 

źródło:commons.wikimedia.org
Kąpiel z irysami już gotowa.

Japończycy, podobnie jak wiele innych nacji, uważają dzieci za jedno z największych swoich „aktywów”. Święto Dziecka jest więc dniem, w którym szczególnie podkreśla się potrzebę poszanowania praw dzieci oraz wychowania ich w zdrowiu i szczęściu. Dla dzieci święto to jest również znakomitą okazją do wyrażania swej wdzięczności rodzicom za ich miłość, trud wychowawczy i troskliwą opiekę.